Agnieszko, oto zatem 'Der Wanderer' i szkic do jego analizy... Klimat tej pieśni - bardzo 'listopadowo-zaduszkowy'...
Pieśń '
Der Wanderer' została skomponowana przez 19-letniego Franciszka Schuberta do słów G. P. Schmidta z Lubeki (wersja ostateczna: 1821 r.; op. 4 nr 1). Jest znakomitym przykładem romantycznej pieśni przekomponowanej – każdy element kreacji poetyckiej uzyskuje odrębną szatę dźwiękową. W pieśni dostrzegamy zatem kilka myśli tematyczno-motywicznych. Utwór rozpoczyna się w cis-moll fortepianowym wstępem - po nim następuje krótki recytatyw, w którym przedstawiona zostaje postać tytułowego Wędrowca, schodzącego ze szczytów gór:
Ich komme vom Gebirge her,
Es dampft das Tal, es braust das Meer.Nieszczęśliwy – szuka swego miejsca na świecie – swojej ojczyzny, kraju nadziei. Szczególnie przejmująco rozbrzmiewa pytanie (sekwencja
immer wo powtórzona dwukrotnie, w wysokim rejestrze):
Und immer fragt der Seufzer, wo?Wędrowiec cierpi (
Weltschmerz) jak wyalienowany romantyczny bohater, poszukujący punktu odniesienia – w rzeczywistości ziemskiej, ale i, jak wolno nam mniemać, na płaszczyźnie psychiczno-filozoficznej. Nie bez powodu ta młodzieńcza pieśń Schuberta nazwana została manifestem romantyzmu. Wraz z cyklem
Podróż zimowa do słów Wilhelma Müllera jest bowiem dźwiękowym uosobieniem toposu wędrówki-podróży, będącego jednym z kluczowych dla romantycznej sztuki. Samotny i zagubiony
Wanderer - postać dogłębnie odczytywana także na płaszczyźnie filozoficznej (poszukiwanie celu życia, samospełnienia) fascynował współczesnych Schubertowi. Wspomniane cierpienie, bierność, apatyczna niemożność aktywnego działania oddane zostają chyba w sposób najbardziej bezpośredni w środkowym fragmencie – solista śpiewa tekst drugiej strofy, oddający emocje Wędrowca, na tle delikatnego akompaniamentu fortepianu w pianissimo. Fragment ten został wykorzystany przez kompozytora w środkowej, powolnej części (Adagio, Temat z wariacjami Des-dur/cis-moll) słynnej wirtuozowsko-ekspresyjnej fantazji op. 15 z 1822 r.
Nagle – emocje, tempo, dynamika utworu – zmieniają się. Wędrowiec snuje marzenia dotyczące jego ojczyzny – z pasją mówi o kraju swoich przyjaciół, zmartwychwstania przodków… Jakże pragnie usłyszeć ojczysty język! Emocje się nasilają, słyszymy znów rozgoryczenie, osiągające kulminację w słyszanym już wcześniej pytaniu:
O Land, wo bist du?Powraca temat wcześniejszy i tonacja zasadnicza utworu – wraz z powtórzeniem wersów z pierwszej strofy. Ostatnie słowa to dowód na niemożność pokonania marazmu, tragizm romantycznego Wędrowca, skazanego na wieczną tułaczkę. Schubert puentuje pieśń recytatywem (niskie dźwięki) w tonacji Es-dur (symbolizującą heroizm), która - szczególnie w partii fortepianu - prowadzi nas w jaśniejsze brzmieniowe rejony. Wydźwięk dzieła staje się bohatersko-optymistyczny. Wędrowanie jest metaforą ziemskiego istnienia – w dialektycznym znaczeniu: syntezą smutku i radości – bo natchniony, wędrujący Romantyk posiada przecież
Geisterhauch, namiętną, płomienną Duszę z potęgą jej emocji...
W niej kryje się ów wymarzony ideał, kraj szczęśliwości i egzystencjonalnego spełnienia, kres Odysei.
Im Geisterhauch tönt's mir zurück:
"Dort, wo du nicht bist, dort ist das Glück."http://www.youtube.com/watch?v=BR8_n-B8qu0piękne obrazy von David Caspar Friedrich...
