Ta nieoględna "pstrążka"

[muzycznezacisze]

 Pieśń Franciszka Schuberta "die Forelle", www.youtube.com/watch?v=IsBbNHAHQF4 czyli "Pstrąg" była na szczycie mojej prywatnej listy przebojów od zawsze, czyli od momentu, kiedy w domu pojawiło się radio, a miałem wtedy lat 5. Zgodnie z tekstem pieśni, który stworzył Christian Friedrich Daniel Schubart, żyjący w latach 1739 do 1791, jeden ze znaczących umysłów tamtej epoki, pieśń jest o radosnym, ale nieoględnym pstrągu, który z taką euforią pluska się w górskim strumieniu, że niechcący mąci wodę, co bezwzględnemu rybakowi, czyhającemu na brzegu na ten moment, pozwala go złowić na przygotowaną wcześniej wędkę i następnie pozbawić życia, bo przecież po to się ryby łowi. Pieśń się zaczyna radośnie, a kończy tragicznie. Ale to nie cala prawda, gdyż pieśń ma trzy zwrotki, a Schubart napisał cztery:

                                                                            Die Forelle

                                                                       In einem Bächlein helle,
                                                                        Da schoß in froher Eil
                                                                        Die launische Forelle
                                                                        Vorüber wie ein Pfeil.
                                                                       Ich stand an dem Gestade
                                                                         Und sah in süßer Ruh
                                                                      Des muntern Fischleins Bade
                                                                        Im klaren Bächlein zu,
                                                                      Des muntern Fischleins Bade
                                                                         Im klaren Bächlein zu.

                                                                       Ein Fischer mit der Rute
                                                                        Wohl an dem Ufer stand,
                                                                      Und sah's mit kaltem Blute,
                                                                      Wie sich das Fischlein wand.
                                                                       So lang dem Wasser Helle,
                                                                      So dacht ich, nicht gebricht,
                                                                        So fängt er die Forelle
                                                                        Mit seiner Angel nicht,
                                                                        So fängt er die Forelle
                                                                         Mit seiner Angel nicht.

                                                                       Doch endlich ward dem Diebe
                                                                        Die Zeit zu lang. Er macht
                                                                       Das Bächlein tückisch trübe,
                                                                          Und eh ich es gedacht,
                                                                           So zuckte seine Rute,
                                                                 Das Fischlein, das Fischlein  zappelt dran,
                                                                         Ich sah mit regem Blute
                                                                          das arme Fischlein an,
                                                                          Ich sah mit regem Blute
                                                                           das arme Fischlein an.

                                                                        Die ihr am goldenen Quelle
                                                                         Der sicheren Jugend weilt,
                                                                         Denkt doch an die Forelle,
                                                                         Seht ihr Gefahr, so eilt!
                                                                       Meist fehlt ihr nur aus Mangel
                                                                        der Klugheit, Mädchen, seht
                                                                          Verführer mit der Angel!
                                                                          Sonst blutet ihr zu spät!
                                                                          Verführer mit der Angel!
                                                                          Sonst blutet ihr zu spät!


  Więc o czym jest ta czwarta zwrotka? O jakiejś panience, która otoczona złotą młodzieżą, jak tytułowy pstrąg falami strumienia igra z losem, ryzykując, iż w tym środowisku ktoś złowi ją na wędkę i będzie już za późno na ratunek. A więc jest to morał dotyczący młodej dziewczyny, która z historii pstrąga powinna wyciągnąć właściwe wnioski, zanim będzie za późno. Do takiej właśnie bardzo młodej, nierozważnej i nie znającej niebezpieczeństw życia dziewczyny jest adresowany cały wiersz, a więc i cała pieśń? Tu trzeba zwrócić uwagę, że w języku niemieckim pstrąg jest rodzaju żeńskiego. Znany polski poeta, satyryk, prześmiewca i znający życie człowiek, Jan Izydor Sztaudynger ze względu na wiek dzielił Panie na - z góry przepraszam, zanim zacytuję: srałki, grzałki i ulęgałki. Niewątpliwie wiersz Daniela Schubarta, a więc i pieśń Franciszka Schuberta dotyczy panienki z pierwszej grupy wiekowej. Według mnie dla oddania emocjonalnego wymiaru tego wiersza i tej pieśni zamiast pstrąga powinno się używać określenia "pstrążka", skoro w moich chłopięcych  czasach co niegrzeczniejsi chłopcy takie nadkochliwe  młodociane panienki nazywali "szprotkami", ale jednak "pstrążka" brzmi nobliwiej. Ale czemu akurat Schubart "czepia się" młodych dziewcząt, skoro młodzi dojrzewający chłopcy też popełniają w sprawach damsko-męskich rożne głupoty, a zresztą znacznie starsze "chłoptasie" jeszcze większe? Podejrzewam, że są to echa wielowiekowych rodzicielskich trosk spowodowane przez idealizm Ojców Katolickiego Kościoła. Bowiem wbrew obiegowym poglądom przez wiele wieków Kościół Katolicki był wyjątkowo wyrozumiały w sprawach miłosnych wyborów nawet bardzo młodego człowieka, bez względu na jego płeć. Powołuję się na to, co napisał Giovanni Boccaccio w Dekameronie i wiele wieków później Miguel de Cervantes y Saavedra w Don Kichocie. Jeśli zrządzeniem losu młodzi - On  i Ona spotkali w takich okolicznościach, że mogli być sam na sam, na przykład w jakiejś oberży, czy innej noclegowni w trakcie - powiedzmy - pielgrzymki do Rzymu, czy innego świętego miejsca i - według poetyki Jaremiego Przybory - pojawiła się "miłości pajęczyna, co oplotła drżący dwukwiat dwojga ciał" i było już dla dwojga całkowicie pewne, że stanie się to, co stać się musi, to oboje podchodzili do znajdującego się w pomieszczeniu krucyfiksu, albo do wiszącego na ścianie świętego obrazu, by wspólnie położyć na krucyfiksie, albo obrazie ręce, a jeśli brakowało jednego i drugiego, to ujmowali się za ręce i spoglądając w górę przysięgali sobie miłość, wierność i uczciwość małżeńską, a po tym już było to, o co się upominały młodość i uczucie. Natomiast z pierwszym brzaskiem szybciutko zrywali się z posłania i śpiesznie pomykali do najbliższego kościoła, aby księdzu zdać relację z tego, co się wydarzyło. Kapłan zaświadczał na piśmie, że taką otrzymał informację i udzielał im szybkiego cichego ślubu. Natomiast  po powrocie z podroży w parafii Jego, albo Jej przedstawiali proboszczowi otrzymane zaświadczenia i były one podstawą do pełnowymiarowego ślubu i weseliska, które się rychło odbywały. Taki był "miłosny raj"  Średniowiecza, ale ludzka nieuczciwość, wyrachowanie, podłość i inne grzechy prowadzą do wypędzenia z raju. Coraz częściej wyrachowani mężczyźni rozkochiwali w sobie naiwne panienki jedynie po to, aby zawładnąć majątkami ich rodziców. Nawet myśliciel tej miary, co François Rabelais zżymał się na naiwność Ojców Kościoła, że powodują wiele nieszczęść i rodzinnych rozłamów swoim liberalizmem. Wreszcie miarka się przebrała i nastąpiło "wypędzenie z raju". Sobór Trydencki, który odbywał się w latach 1545-1563 "zamknął brany tego raju". Inna sprawa, że dla wielu panienek ten raj był niedostępny. Idealistyczne założenia kościoła to jedno, a społeczne i feudalne zasady to drugie i dla wielu naiwnych panienek powodowały one cywilną i emocjonalną śmierć. W wielu rodzinach jeśli istniało niebezpieczeństwo, że z powodu naiwności i kochliwości córki majątkiem zawładnie jakiś wyrachowany "zięciulo", przetrwaniając  "krwawicę" ojców, dziadów i pradziadów panienki, to wygodniej i taniej było ją "utopić" na zawsze w jakimś żeńskim zakonie. Dopiero nadejście luteranizmu część takich naiwnych "pstrążek" odratowało. Niemniej problem ubezwłasnowalniania prawowitych dziedziczek dużych fortun, bo zakochiwała się w nieodpowiednim partnerze istniał jeszcze długo, a i teraz się go spotka.  Wiersz Schubarta i pieśń Schuberta według mnie w ten sposób też można odczytywać. Ale można go też odczytywać szerzej, jako przestrogę przed uleganiem cielesnym imperatywom, które prowadzą do nieszczęścia. Jak na ironię Franciszek Schubert też stal się ofiarą takich imperatywów, a faktycznie romantycznie poplątanego życia osobistego i  autentycznej biedy, która nie pozwoliła mu odważyć się na założenie normalnej rodziny.

 Określam moje tłumaczenie poetyckiego tekstu Schubarta jako wolne, gdyż samo słowo "forelle" ma dla mnie od zawsze tak wielki muzyczny walor, że w tłumaczeniu chciałem umieścić wiele polskich słów podobnie brzmiących. Niemniej sytuacyjnie i emocjonalnie jest ono raczej wierne. Natomiast czwarta zwrotka ma być muzycznie taka sama, jak pierwsza, albo druga.

                                                                            Pstrąg

                                                                    W potoku kropli wiele
                                                                  Hen w krąg śle słońca skry,
                                                                  Wśród nich ma pstrąg wesele,
                                                                   W igraszkach łuską lśni.
                                                                    Ja stoję tam na brzegu
                                                                  Wpatrzony w cud tych chwil,
                                                                   Gdy fale w chyżym biegu
                                                                    Czarowny szemrzą tryl,
                                                                   Gdy fale w chyżym biegu
                                                                    Czarowny szemrzą tryl.

                                                                    A rybak ze swą wędką
                                                                    Na brzegu ciągle tkwi,
                                                                   By złowić rybkę prędko,
                                                                    Gdy spotka ją los zły,
                                                                 Lecz gdy wód czystych wiele
                                                                   Światłością słońca lśni,
                                                                   W nich rybka igra śmiele,
                                                                    Pomyślne są jej  dni,
                                                                  W nich rybka igra śmiele,
                                                                    Pomyślne są jej  dni.

                                                                  Wtem przez ten tan szalony,
                                                                   Jej kres już jest, a ta,
                                                                   Gdy potok wskroś zmącony
                                                                   I mrok, i strach do dna,
                                                                   Przez strumień zamulony
                                                           Nieszczęsna, nieszczęsna w śmierć już gna.
                                                                   Stąd smutne pieśni tony,
                                                                     Bo za cóż kara ta?
                                                                   Stąd smutne pieśni tony,
                                                                     Bo za cóż kara ta?

                                                                   Nim poznasz życia cele,
                                                                   A młodość szumi w krwi,
                                                                  Ten pstrąg nas uczy wiele,
                                                                    Jak chronić młode dni.
                                                                  Kawaler, śpiew i wino,
                                                                   Przepyszny mają smak,
                                                                Lecz ocknij się się dziewczyno,
                                                                   Gdy ci rozsądku brak,
                                                                  Lecz ocknij się dziewczyno,
                                                                    Gdy ci rozsądku brak.

[TeresaGrob]

Przyznam się szczerze, że nie znoszę tego typu oświeceniowej moralistycznej literatury jaką jest m.in wiersz Schubarta.
Oczywiście takich wierszy w XVIII wieku była cała masa(że wspomnę tu tylko np."Bajki" Krasickiego w Polsce).
To,że Schubert w swojej pieśni pominą ostatnią zwrotkę może świadczyć o tym,że też tego nie lubił , choć to tylko
moje zdanie. Wymowa tego utworu zostaje więc po pierwsze w sferze "natury" gdzie występuje po prostu smutna
konieczność, że gatunki silniejsze pożerają te słabsze.
Ale ponieważ muzyka skomponowana przez Schuberta jest wesoła i pogodna lekko tylko zmącona w końcówce
"tragicznym" finałem może wskazywać na to co kompozytor wyrażał zresztą w całej swojej twórczości
"ciesz się życiem póki możesz, to nie będzie trwało długo".
Świetne tłumaczenie panie Piotrze!!!.

[muzycznezacisze]

Istotnie - Pani Tereso, nigdzie i nigdy nie spotkałem pieśni Franciszka Schuberta z tekstem typu:

                                                                                  "Nie rusz Andziu, tego kwiatka,
                                                                                        Róża kole, rzekła matka.
                                                                                      Andzia mamy nie słuchała,
                                                                                           Ukłuła się i płakała."

czyli tekstów naiwnie łopatologicznie umoralniających, wygłaszanych często przez osoby, które nigdy nie były, albo i nadal nie są wzorem cnót. Jednak w przypadku Schubarta sytuacja może być nieco inna, jeśli znał przerażające historie dotyczące wielu niemieckich dziewcząt, które samym swoim istnieniem, a tym bardziej choćby odrobiną nieroztropności zagrażały materialnej pomyślności rodów, do których należały. Niech o tym zaświadczy internetowa strona wywoływana tym poniższym linkiem:
http://adamczewski.blog.polityka.pl/2006/11/10/do-czego-sluzy-stol/
  W Wiedniu mogli o czyś takim nie wiedzieć, albo już o tym zapomniano. Zresztą to i tak bez znaczenia, bo ważne było, żeby choć trochę swoich utworów sprzedać, a takie moralizowanie mogło zrażać potencjalnych nabywców. My, czyli realizatorzy projektu mającego udostępnić również w celach edukacyjnych  pieśni Schuberta w języku polskim dążymy do tego, aby przedstawić całą otoczkę kulturową i społeczną tych pieśni oraz tekstów do nich, i stąd też to tłumaczenie czterech zwrotek do "Pstrąga" oraz rozważania na ten temat.

[TeresaGrob]

Absolutnie nie był moim zamiarem lekceważenie tych obyczajowych i społecznych smutnych faktów z
dziejów ludzkości.

[muzycznezacisze]

O jakimkolwiek lekceważeniu w ogóle nie pomyślałem - Pani Tereso, natomiast chcę napomknąć jeszcze o naszym dopracowywaniu metody prezentowania naszych dokonań jako produktu artystyczno-edukacyjnego. Chodzi o wykorzystanie efektu synergii dla zwiększenia skuteczności działania. Istota efektu synergii polega na tym, że zespołowe oddziaływanie wielu elementów wzajemnie siebie wspierających to znacznie więcej, niż prosta suma tych elementów działających osobno. Więc jeśli na  przykład pojawia się haczyk w postaci niezastosowanej zwrotki, to jest to korzystny pretekst do przedstawienia w sposób lekki, łatwy i przyjemny wartościowych informacji o kulturze, o społeczeństwie, o obyczajach itp. przez co łączny obraz  jest pełniejszy i ciekawszy. Podoba się muzyka pieśni, można coś napomknąć o tekście do niej. Podoba się jedno i drugie, to może się też uda przekazać coś na temat autora tekstu do niej i społecznego otoczenia, w którym żył. No i tak dalej. Inna sprawa, że na punkcie  korzystnych skutków efektu synergii mogę już mieć nieco "kota", ponieważ dorabiam sobie opracowując profile spółek giełdowych dla pewnego internetowego portalu giełdowego i widzę, jak korzystnie ten efekt działa dla rozwoju  wielu owych spółek. To poniekąd takie skrzywienie zawodowe.

Serdecznie pozdrawiam

[muzycznezacisze]

Postawa: "ciesz się życiem póki możesz, to nie będzie trwało długo" jeszcze pełniej chyba niż w "Pstrągu" jest zademonstrowana w pieśni "Motyl".
                                                   www.youtube.com/watch?v=oVFNos40kqs&feature=related

                                                                                                                              Friedrich von Schlegel
                                                                                                                           tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                                                                Motyl

                                                                                 I jak mam nie pląsać,
                                                                                  Gdy trudu nie czuję,
                                                                                 I zieleń wśród słońca
                                                                                  Tak barwnie wibruje.

                                                                               Piękniejsze błyszczenia
                                                                                 Barwy skrzydeł mają,
                                                                                Też niż kwiaty słodsze
                                                                              Tchnienia w krąg rozdają.

                                                                             Wśród w kwiatach swawoli
                                                                                     Się sycę do woli,
                                                                             Wśród w kwiatach swawoli
                                                                                     Się sycę do woli.

                                                                                W radości się nurzam
                                                                             W mych dniach zakochany;
                                                                                Gdzie doliny, wzgórza,
                                                                                 Tam są też me tany.

                                                                              Gdy w pomrukach burzy
                                                                              Chmur blaski się mienią,
                                                                               To wieczorem w złocie
                                                                                  Trawy się zielenią.
 
                                                                            Wśród w kwiatach swawoli
                                                                                      Się sycę do woli,
                                                                            Wśród w kwiatach swawoli
                                                                                      Się sycę do woli.

[muzycznezacisze]

A wracając jeszcze do poruszonego tematu: czy Romeo i Julia to nie są też takie rybki, które wir zdarzeń i własnych  wyborów wciąga nieuchronnie ku nieszczęściu?

www.youtube.com/watch?v=ZB3sd2BAxys

Żadne moralizowanie nie pomoże, gdyż nikt z zakochanych "o drogę nie pyta", jak wynika z kolejnej pieśni:

www.youtube.com/watch?v=PUtZ0XA-eog&feature=related


                                                                                           Ludwig Heinrich Christoph Hölty
                                                                                             tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                                      Pieśń miłosna

                                                              Gdy w nim dźwięczy ptaków śpiew,
                                                                    Czysty anioł wstaje
                                                                    I potulne serce me
                                                                   Wiedzie poprzez gaje.

                                                                Wśród łąk więcej róży barw,
                                                                    Z muraw zieloności,
                                                                Gdy w błękicie czerwień róż
                                                                     Składam mej miłości,
                                                                Gdy w błękicie czerwień róż
                                                                    Składam mej miłości.

                                                               Bez niej wszystko martwe jest,
                                                                  Więdnie kwiat w szarości.
                                                                Brak wieczornych wiosny zórz;
                                                                    Przedsennych radości.

                                                                Drodzy Państwo! Wiedzcie, że
                                                                       O drogę nie pyta
                                                               Serce, gdy wśród szczęścia łąk
                                                                    Niczym kwiat rozkwita,
                                                               Serce, gdy wśród szczęścia łąk
                                                                    Niczym kwiat rozkwita.

[TeresaGrob]

Wspomniał pan tutaj "Romeo i Julię', ale poetom do słów których Franciszek komponował te
urocze (mało znane) pieśni oczywiście daleko było do Szekspira.
A jednak czy ten wątek nie układa się jak klasyczny utwór teatralny?
Pierwsza naiwna( pstrążka), amant(motylek) a i tak po wielu perypetiach miłość wszystko zwycięża!
No ale to tak jest tylko w teatrze, niestety!

[muzycznezacisze]

No tak to chyba rzeczywiście jest i też nie bez powodu Anglicy mawiają, że każda kolejna miłość to jest "the triumph of hope over experience" - triumf nadziei nad doświadczeniem. Potrzebna też jest pewna doza złudzeń, bo bez nich nie da się żyć, o czym mówi kolejna pieśń:

www.youtube.com/watch?v=LG8jjcvXNjg&feature=related


                                                                                       Ernst Schulze
                                                                            tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                                  Na wiosnę

                                                     Spójrz w pięknej wiosny barwy, gdy
                                                         Się z pączka rodzi kwiat!   
                                                        Nie wszystkie kwiaty to są te,
                                                          Z radością które sobie rwę
                                                           Z gałązek, idąc w świat,
                                                          Z gałązek, idąc w świat!

                                                       Gdyż wtedy wszystko takie jest,
                                                            Te kwiaty i ten czas,
                                                         Że słońce świeci całe dnie,
                                                          A w źródle też odbija się
                                                             Błękitny nieba blask,
                                                             Błękitny nieba blask.

                                                      Bo gdy brak złudzeń niszczy chęć,
                                                         Się rozkosz zmienia w swar,
                                                       Miłości szczęście znika w mig,
                                                       Jej obraz tak przesłodki znikł,
                                                             Jest nienawiści żar.
                                                              Ach, ten jej żar!

                                                       Więc tylko ptaszkiem byłam tam
                                                            Na stoku pośród traw.
                                                           Fruwając wśród gałązek i
                                                       Mym śpiewem głosząc słodkie sny
                                                            Przez cały lata czas,
                                                            Przez cały lata czas.
                                                              Te słodkie sny
                                                            Przez cały lata czas.

[muzycznezacisze]

 Z prowadzonych w ramach prezentowanego tematu rozważań wyłania się myśl, że Franciszek Schubert użyczał swoją kompozytorską sztukę bardzo różnym poetom wypowiadających się w kwestiach miłości; zarówno wielkiej, jak i małej, przelotnej i tej ponadczasowej, tragicznej, ale również radosnej. Był wobec poetów służebny, a nie narzucający się. Muzyka miała służyć tylko uwydatnieniu i dopowiedzeniu tego, co poeta chciał wyrazić.  Był Wielkim Wrażliwcem, współodczuwającym innych wrażliwców, a współodczuwanie jest istotą miłości, w przeciwieństwie do demonstracyjnej egzaltacji uwielbianej przez próżne osobowości. Każdego wrażliwego potrafił współodczuć, zarówno smutnego Wilhelma Müllera, intelektualnego Johanna Wolfganga von Goethe, dziarskiego Sir Walter Scotta, jak i radosnego Ludwiga Heinricha Christopha Höltyego, poety w jego czasach bardzo znaczącego i cenionego, między innymi przez innego poetę, hrabiego Friedricha Leopolda zu Stolberg-Stolberg, przyjaciela Goethego i autora tekstu do pieśni "Auf dem Wasser zu singen". Stąd też wyrokowanie o twórczości Franciszka Schuberta tylko na podstawie choćby nawet najbardziej znaczącego fragmentu jego twórczości może prowadzić do wielu uproszczonych wniosków. Na zakończenie zamieszczam tłumaczenie tekstu wiersza Höltyego, w którym Petrarka niesamowicie się cieszy, że za niedługo przeniesie się do Wieczności, w której będzie wiecznie w szczęściu trwał u boku ukochanej Laury.

                                                        www.youtube.com/watch?v=nagDittWBjI&feature=related

                                                                                   Ludwig Heinrich Christoph Hölty
                                                                                     tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                                              Błogość

                                                                      Szczęść jest wiele tam
                                                                       U niebiańskich bram,
                                                                         Anioł i jasności,
                                                                       Wśród Bożych mądrości.
                                                                         Obym tam mógł być,
                                                                      Wiecznie w szczęściu żyć,
                                                                      Wiecznie w szczęściu żyć.

                                                                      Śmiech niebiańskich dusz
                                                                         I radość wśród róż,
                                                                      Harf i psalmów brzmienia,
                                                                         Śpiewy i tańczenia.
                                                                         Obym tam mógł być,
                                                                      Wiecznie w szczęściu żyć,
                                                                      Wiecznie w szczęściu żyć.

                                                                         Mili, być tu chcę,
                                                                         Laura uśmiech śle,
                                                                         Oczu już nie czuję,
                                                                          Tak ją opłakuję.
                                                                      Niech ja w szczęściu z nią,
                                                                         Wieczność mamy swą,
                                                                         Wieczność mamy swą.