Wisława Szymborska

                                                                                  Raz Wolfganga Amadeusza Mozarta,
                                                                                            Bawiącego w Pradze,
                                                                                         Obsypały z komina sadze,
                                                                                          A że w przeciągu godziny
                                                                                       Wymorusał aż cztery Hrabiny;
                                                                                    To jakoś uszło biografów uwadze.

Co to jest "wrażliwy słuchacz" najlepiej wyjaśnia historia szwedzkiej naukowej ekspedycji do lasów Amazonii, aby tam poznawać indiańskie prymitywne plemiona. Szwedzi wzięli ze sobą między innymi ogromną ilość taśm z najróżniejszymi rodzajami wszelakiej muzyki, aby Indianom ją odtwarzać i poznawać ich muzyczną wrażliwość. Zaskoczenie naukowców było kompletne: okazało się bowiem, że ci rzekomo prymitywni czerwonoskórzy najchętniej wybierają muzykę poważną, oczywiście Beethovena, Mozarta, ale ponad wszystko Jana Sebastiana Bacha. Po prostu muzyczna wrażliwość, a pozycja społeczna i cywilizacyjna nijak mają się do siebie. Jak coś jest dobre, to każdego wrażliwego poruszy,

A oto preludium Jana Sebastiana Bacha w wersji jazzowej Janusza Kohuta:
http://vimeo.com/47160133

 Z prowadzonych w ramach prezentowanego tematu rozważań wyłania się myśl, że Franciszek Schubert użyczał swoją kompozytorską sztukę bardzo różnym poetom wypowiadających się w kwestiach miłości; zarówno wielkiej, jak i małej, przelotnej i tej ponadczasowej, tragicznej, ale również radosnej. Był wobec poetów służebny, a nie narzucający się. Muzyka miała służyć tylko uwydatnieniu i dopowiedzeniu tego, co poeta chciał wyrazić.  Był Wielkim Wrażliwcem, współodczuwającym innych wrażliwców, a współodczuwanie jest istotą miłości, w przeciwieństwie do demonstracyjnej egzaltacji uwielbianej przez próżne osobowości. Każdego wrażliwego potrafił współodczuć, zarówno smutnego Wilhelma Müllera, intelektualnego Johanna Wolfganga von Goethe, dziarskiego Sir Walter Scotta, jak i radosnego Ludwiga Heinricha Christopha Höltyego, poety w jego czasach bardzo znaczącego i cenionego, między innymi przez innego poetę, hrabiego Friedricha Leopolda zu Stolberg-Stolberg, przyjaciela Goethego i autora tekstu do pieśni "Auf dem Wasser zu singen". Stąd też wyrokowanie o twórczości Franciszka Schuberta tylko na podstawie choćby nawet najbardziej znaczącego fragmentu jego twórczości może prowadzić do wielu uproszczonych wniosków. Na zakończenie zamieszczam tłumaczenie tekstu wiersza Höltyego, w którym Petrarka niesamowicie się cieszy, że za niedługo przeniesie się do Wieczności, w której będzie wiecznie w szczęściu trwał u boku ukochanej Laury.

                                                        www.youtube.com/watch?v=nagDittWBjI&feature=related

                                                                                   Ludwig Heinrich Christoph Hölty
                                                                                     tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                                              Błogość

                                                                      Szczęść jest wiele tam
                                                                       U niebiańskich bram,
                                                                         Anioł i jasności,
                                                                       Wśród Bożych mądrości.
                                                                         Obym tam mógł być,
                                                                      Wiecznie w szczęściu żyć,
                                                                      Wiecznie w szczęściu żyć.

                                                                      Śmiech niebiańskich dusz
                                                                         I radość wśród róż,
                                                                      Harf i psalmów brzmienia,
                                                                         Śpiewy i tańczenia.
                                                                         Obym tam mógł być,
                                                                      Wiecznie w szczęściu żyć,
                                                                      Wiecznie w szczęściu żyć.

                                                                         Mili, być tu chcę,
                                                                         Laura uśmiech śle,
                                                                         Oczu już nie czuję,
                                                                          Tak ją opłakuję.
                                                                      Niech ja w szczęściu z nią,
                                                                         Wieczność mamy swą,
                                                                         Wieczność mamy swą.

No tak to chyba rzeczywiście jest i też nie bez powodu Anglicy mawiają, że każda kolejna miłość to jest "the triumph of hope over experience" - triumf nadziei nad doświadczeniem. Potrzebna też jest pewna doza złudzeń, bo bez nich nie da się żyć, o czym mówi kolejna pieśń:

www.youtube.com/watch?v=LG8jjcvXNjg&feature=related


                                                                                       Ernst Schulze
                                                                            tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                                  Na wiosnę

                                                     Spójrz w pięknej wiosny barwy, gdy
                                                         Się z pączka rodzi kwiat!   
                                                        Nie wszystkie kwiaty to są te,
                                                          Z radością które sobie rwę
                                                           Z gałązek, idąc w świat,
                                                          Z gałązek, idąc w świat!

                                                       Gdyż wtedy wszystko takie jest,
                                                            Te kwiaty i ten czas,
                                                         Że słońce świeci całe dnie,
                                                          A w źródle też odbija się
                                                             Błękitny nieba blask,
                                                             Błękitny nieba blask.

                                                      Bo gdy brak złudzeń niszczy chęć,
                                                         Się rozkosz zmienia w swar,
                                                       Miłości szczęście znika w mig,
                                                       Jej obraz tak przesłodki znikł,
                                                             Jest nienawiści żar.
                                                              Ach, ten jej żar!

                                                       Więc tylko ptaszkiem byłam tam
                                                            Na stoku pośród traw.
                                                           Fruwając wśród gałązek i
                                                       Mym śpiewem głosząc słodkie sny
                                                            Przez cały lata czas,
                                                            Przez cały lata czas.
                                                              Te słodkie sny
                                                            Przez cały lata czas.

A wracając jeszcze do poruszonego tematu: czy Romeo i Julia to nie są też takie rybki, które wir zdarzeń i własnych  wyborów wciąga nieuchronnie ku nieszczęściu?

www.youtube.com/watch?v=ZB3sd2BAxys

Żadne moralizowanie nie pomoże, gdyż nikt z zakochanych "o drogę nie pyta", jak wynika z kolejnej pieśni:

www.youtube.com/watch?v=PUtZ0XA-eog&feature=related


                                                                                           Ludwig Heinrich Christoph Hölty
                                                                                             tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                                      Pieśń miłosna

                                                              Gdy w nim dźwięczy ptaków śpiew,
                                                                    Czysty anioł wstaje
                                                                    I potulne serce me
                                                                   Wiedzie poprzez gaje.

                                                                Wśród łąk więcej róży barw,
                                                                    Z muraw zieloności,
                                                                Gdy w błękicie czerwień róż
                                                                     Składam mej miłości,
                                                                Gdy w błękicie czerwień róż
                                                                    Składam mej miłości.

                                                               Bez niej wszystko martwe jest,
                                                                  Więdnie kwiat w szarości.
                                                                Brak wieczornych wiosny zórz;
                                                                    Przedsennych radości.

                                                                Drodzy Państwo! Wiedzcie, że
                                                                       O drogę nie pyta
                                                               Serce, gdy wśród szczęścia łąk
                                                                    Niczym kwiat rozkwita,
                                                               Serce, gdy wśród szczęścia łąk
                                                                    Niczym kwiat rozkwita.

Postawa: "ciesz się życiem póki możesz, to nie będzie trwało długo" jeszcze pełniej chyba niż w "Pstrągu" jest zademonstrowana w pieśni "Motyl".
                                                   www.youtube.com/watch?v=oVFNos40kqs&feature=related

                                                                                                                              Friedrich von Schlegel
                                                                                                                           tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                                                                Motyl

                                                                                 I jak mam nie pląsać,
                                                                                  Gdy trudu nie czuję,
                                                                                 I zieleń wśród słońca
                                                                                  Tak barwnie wibruje.

                                                                               Piękniejsze błyszczenia
                                                                                 Barwy skrzydeł mają,
                                                                                Też niż kwiaty słodsze
                                                                              Tchnienia w krąg rozdają.

                                                                             Wśród w kwiatach swawoli
                                                                                     Się sycę do woli,
                                                                             Wśród w kwiatach swawoli
                                                                                     Się sycę do woli.

                                                                                W radości się nurzam
                                                                             W mych dniach zakochany;
                                                                                Gdzie doliny, wzgórza,
                                                                                 Tam są też me tany.

                                                                              Gdy w pomrukach burzy
                                                                              Chmur blaski się mienią,
                                                                               To wieczorem w złocie
                                                                                  Trawy się zielenią.
 
                                                                            Wśród w kwiatach swawoli
                                                                                      Się sycę do woli,
                                                                            Wśród w kwiatach swawoli
                                                                                      Się sycę do woli.

O jakimkolwiek lekceważeniu w ogóle nie pomyślałem - Pani Tereso, natomiast chcę napomknąć jeszcze o naszym dopracowywaniu metody prezentowania naszych dokonań jako produktu artystyczno-edukacyjnego. Chodzi o wykorzystanie efektu synergii dla zwiększenia skuteczności działania. Istota efektu synergii polega na tym, że zespołowe oddziaływanie wielu elementów wzajemnie siebie wspierających to znacznie więcej, niż prosta suma tych elementów działających osobno. Więc jeśli na  przykład pojawia się haczyk w postaci niezastosowanej zwrotki, to jest to korzystny pretekst do przedstawienia w sposób lekki, łatwy i przyjemny wartościowych informacji o kulturze, o społeczeństwie, o obyczajach itp. przez co łączny obraz  jest pełniejszy i ciekawszy. Podoba się muzyka pieśni, można coś napomknąć o tekście do niej. Podoba się jedno i drugie, to może się też uda przekazać coś na temat autora tekstu do niej i społecznego otoczenia, w którym żył. No i tak dalej. Inna sprawa, że na punkcie  korzystnych skutków efektu synergii mogę już mieć nieco "kota", ponieważ dorabiam sobie opracowując profile spółek giełdowych dla pewnego internetowego portalu giełdowego i widzę, jak korzystnie ten efekt działa dla rozwoju  wielu owych spółek. To poniekąd takie skrzywienie zawodowe.

Serdecznie pozdrawiam

Istotnie - Pani Tereso, nigdzie i nigdy nie spotkałem pieśni Franciszka Schuberta z tekstem typu:

                                                                                  "Nie rusz Andziu, tego kwiatka,
                                                                                        Róża kole, rzekła matka.
                                                                                      Andzia mamy nie słuchała,
                                                                                           Ukłuła się i płakała."

czyli tekstów naiwnie łopatologicznie umoralniających, wygłaszanych często przez osoby, które nigdy nie były, albo i nadal nie są wzorem cnót. Jednak w przypadku Schubarta sytuacja może być nieco inna, jeśli znał przerażające historie dotyczące wielu niemieckich dziewcząt, które samym swoim istnieniem, a tym bardziej choćby odrobiną nieroztropności zagrażały materialnej pomyślności rodów, do których należały. Niech o tym zaświadczy internetowa strona wywoływana tym poniższym linkiem:
http://adamczewski.blog.polityka.pl/2006/11/10/do-czego-sluzy-stol/
  W Wiedniu mogli o czyś takim nie wiedzieć, albo już o tym zapomniano. Zresztą to i tak bez znaczenia, bo ważne było, żeby choć trochę swoich utworów sprzedać, a takie moralizowanie mogło zrażać potencjalnych nabywców. My, czyli realizatorzy projektu mającego udostępnić również w celach edukacyjnych  pieśni Schuberta w języku polskim dążymy do tego, aby przedstawić całą otoczkę kulturową i społeczną tych pieśni oraz tekstów do nich, i stąd też to tłumaczenie czterech zwrotek do "Pstrąga" oraz rozważania na ten temat.

 Pieśń Franciszka Schuberta "die Forelle", www.youtube.com/watch?v=IsBbNHAHQF4 czyli "Pstrąg" była na szczycie mojej prywatnej listy przebojów od zawsze, czyli od momentu, kiedy w domu pojawiło się radio, a miałem wtedy lat 5. Zgodnie z tekstem pieśni, który stworzył Christian Friedrich Daniel Schubart, żyjący w latach 1739 do 1791, jeden ze znaczących umysłów tamtej epoki, pieśń jest o radosnym, ale nieoględnym pstrągu, który z taką euforią pluska się w górskim strumieniu, że niechcący mąci wodę, co bezwzględnemu rybakowi, czyhającemu na brzegu na ten moment, pozwala go złowić na przygotowaną wcześniej wędkę i następnie pozbawić życia, bo przecież po to się ryby łowi. Pieśń się zaczyna radośnie, a kończy tragicznie. Ale to nie cala prawda, gdyż pieśń ma trzy zwrotki, a Schubart napisał cztery:

                                                                            Die Forelle

                                                                       In einem Bächlein helle,
                                                                        Da schoß in froher Eil
                                                                        Die launische Forelle
                                                                        Vorüber wie ein Pfeil.
                                                                       Ich stand an dem Gestade
                                                                         Und sah in süßer Ruh
                                                                      Des muntern Fischleins Bade
                                                                        Im klaren Bächlein zu,
                                                                      Des muntern Fischleins Bade
                                                                         Im klaren Bächlein zu.

                                                                       Ein Fischer mit der Rute
                                                                        Wohl an dem Ufer stand,
                                                                      Und sah's mit kaltem Blute,
                                                                      Wie sich das Fischlein wand.
                                                                       So lang dem Wasser Helle,
                                                                      So dacht ich, nicht gebricht,
                                                                        So fängt er die Forelle
                                                                        Mit seiner Angel nicht,
                                                                        So fängt er die Forelle
                                                                         Mit seiner Angel nicht.

                                                                       Doch endlich ward dem Diebe
                                                                        Die Zeit zu lang. Er macht
                                                                       Das Bächlein tückisch trübe,
                                                                          Und eh ich es gedacht,
                                                                           So zuckte seine Rute,
                                                                 Das Fischlein, das Fischlein  zappelt dran,
                                                                         Ich sah mit regem Blute
                                                                          das arme Fischlein an,
                                                                          Ich sah mit regem Blute
                                                                           das arme Fischlein an.

                                                                        Die ihr am goldenen Quelle
                                                                         Der sicheren Jugend weilt,
                                                                         Denkt doch an die Forelle,
                                                                         Seht ihr Gefahr, so eilt!
                                                                       Meist fehlt ihr nur aus Mangel
                                                                        der Klugheit, Mädchen, seht
                                                                          Verführer mit der Angel!
                                                                          Sonst blutet ihr zu spät!
                                                                          Verführer mit der Angel!
                                                                          Sonst blutet ihr zu spät!


  Więc o czym jest ta czwarta zwrotka? O jakiejś panience, która otoczona złotą młodzieżą, jak tytułowy pstrąg falami strumienia igra z losem, ryzykując, iż w tym środowisku ktoś złowi ją na wędkę i będzie już za późno na ratunek. A więc jest to morał dotyczący młodej dziewczyny, która z historii pstrąga powinna wyciągnąć właściwe wnioski, zanim będzie za późno. Do takiej właśnie bardzo młodej, nierozważnej i nie znającej niebezpieczeństw życia dziewczyny jest adresowany cały wiersz, a więc i cała pieśń? Tu trzeba zwrócić uwagę, że w języku niemieckim pstrąg jest rodzaju żeńskiego. Znany polski poeta, satyryk, prześmiewca i znający życie człowiek, Jan Izydor Sztaudynger ze względu na wiek dzielił Panie na - z góry przepraszam, zanim zacytuję: srałki, grzałki i ulęgałki. Niewątpliwie wiersz Daniela Schubarta, a więc i pieśń Franciszka Schuberta dotyczy panienki z pierwszej grupy wiekowej. Według mnie dla oddania emocjonalnego wymiaru tego wiersza i tej pieśni zamiast pstrąga powinno się używać określenia "pstrążka", skoro w moich chłopięcych  czasach co niegrzeczniejsi chłopcy takie nadkochliwe  młodociane panienki nazywali "szprotkami", ale jednak "pstrążka" brzmi nobliwiej. Ale czemu akurat Schubart "czepia się" młodych dziewcząt, skoro młodzi dojrzewający chłopcy też popełniają w sprawach damsko-męskich rożne głupoty, a zresztą znacznie starsze "chłoptasie" jeszcze większe? Podejrzewam, że są to echa wielowiekowych rodzicielskich trosk spowodowane przez idealizm Ojców Katolickiego Kościoła. Bowiem wbrew obiegowym poglądom przez wiele wieków Kościół Katolicki był wyjątkowo wyrozumiały w sprawach miłosnych wyborów nawet bardzo młodego człowieka, bez względu na jego płeć. Powołuję się na to, co napisał Giovanni Boccaccio w Dekameronie i wiele wieków później Miguel de Cervantes y Saavedra w Don Kichocie. Jeśli zrządzeniem losu młodzi - On  i Ona spotkali w takich okolicznościach, że mogli być sam na sam, na przykład w jakiejś oberży, czy innej noclegowni w trakcie - powiedzmy - pielgrzymki do Rzymu, czy innego świętego miejsca i - według poetyki Jaremiego Przybory - pojawiła się "miłości pajęczyna, co oplotła drżący dwukwiat dwojga ciał" i było już dla dwojga całkowicie pewne, że stanie się to, co stać się musi, to oboje podchodzili do znajdującego się w pomieszczeniu krucyfiksu, albo do wiszącego na ścianie świętego obrazu, by wspólnie położyć na krucyfiksie, albo obrazie ręce, a jeśli brakowało jednego i drugiego, to ujmowali się za ręce i spoglądając w górę przysięgali sobie miłość, wierność i uczciwość małżeńską, a po tym już było to, o co się upominały młodość i uczucie. Natomiast z pierwszym brzaskiem szybciutko zrywali się z posłania i śpiesznie pomykali do najbliższego kościoła, aby księdzu zdać relację z tego, co się wydarzyło. Kapłan zaświadczał na piśmie, że taką otrzymał informację i udzielał im szybkiego cichego ślubu. Natomiast  po powrocie z podroży w parafii Jego, albo Jej przedstawiali proboszczowi otrzymane zaświadczenia i były one podstawą do pełnowymiarowego ślubu i weseliska, które się rychło odbywały. Taki był "miłosny raj"  Średniowiecza, ale ludzka nieuczciwość, wyrachowanie, podłość i inne grzechy prowadzą do wypędzenia z raju. Coraz częściej wyrachowani mężczyźni rozkochiwali w sobie naiwne panienki jedynie po to, aby zawładnąć majątkami ich rodziców. Nawet myśliciel tej miary, co François Rabelais zżymał się na naiwność Ojców Kościoła, że powodują wiele nieszczęść i rodzinnych rozłamów swoim liberalizmem. Wreszcie miarka się przebrała i nastąpiło "wypędzenie z raju". Sobór Trydencki, który odbywał się w latach 1545-1563 "zamknął brany tego raju". Inna sprawa, że dla wielu panienek ten raj był niedostępny. Idealistyczne założenia kościoła to jedno, a społeczne i feudalne zasady to drugie i dla wielu naiwnych panienek powodowały one cywilną i emocjonalną śmierć. W wielu rodzinach jeśli istniało niebezpieczeństwo, że z powodu naiwności i kochliwości córki majątkiem zawładnie jakiś wyrachowany "zięciulo", przetrwaniając  "krwawicę" ojców, dziadów i pradziadów panienki, to wygodniej i taniej było ją "utopić" na zawsze w jakimś żeńskim zakonie. Dopiero nadejście luteranizmu część takich naiwnych "pstrążek" odratowało. Niemniej problem ubezwłasnowalniania prawowitych dziedziczek dużych fortun, bo zakochiwała się w nieodpowiednim partnerze istniał jeszcze długo, a i teraz się go spotka.  Wiersz Schubarta i pieśń Schuberta według mnie w ten sposób też można odczytywać. Ale można go też odczytywać szerzej, jako przestrogę przed uleganiem cielesnym imperatywom, które prowadzą do nieszczęścia. Jak na ironię Franciszek Schubert też stal się ofiarą takich imperatywów, a faktycznie romantycznie poplątanego życia osobistego i  autentycznej biedy, która nie pozwoliła mu odważyć się na założenie normalnej rodziny.

 Określam moje tłumaczenie poetyckiego tekstu Schubarta jako wolne, gdyż samo słowo "forelle" ma dla mnie od zawsze tak wielki muzyczny walor, że w tłumaczeniu chciałem umieścić wiele polskich słów podobnie brzmiących. Niemniej sytuacyjnie i emocjonalnie jest ono raczej wierne. Natomiast czwarta zwrotka ma być muzycznie taka sama, jak pierwsza, albo druga.

                                                                            Pstrąg

                                                                    W potoku kropli wiele
                                                                  Hen w krąg śle słońca skry,
                                                                  Wśród nich ma pstrąg wesele,
                                                                   W igraszkach łuską lśni.
                                                                    Ja stoję tam na brzegu
                                                                  Wpatrzony w cud tych chwil,
                                                                   Gdy fale w chyżym biegu
                                                                    Czarowny szemrzą tryl,
                                                                   Gdy fale w chyżym biegu
                                                                    Czarowny szemrzą tryl.

                                                                    A rybak ze swą wędką
                                                                    Na brzegu ciągle tkwi,
                                                                   By złowić rybkę prędko,
                                                                    Gdy spotka ją los zły,
                                                                 Lecz gdy wód czystych wiele
                                                                   Światłością słońca lśni,
                                                                   W nich rybka igra śmiele,
                                                                    Pomyślne są jej  dni,
                                                                  W nich rybka igra śmiele,
                                                                    Pomyślne są jej  dni.

                                                                  Wtem przez ten tan szalony,
                                                                   Jej kres już jest, a ta,
                                                                   Gdy potok wskroś zmącony
                                                                   I mrok, i strach do dna,
                                                                   Przez strumień zamulony
                                                           Nieszczęsna, nieszczęsna w śmierć już gna.
                                                                   Stąd smutne pieśni tony,
                                                                     Bo za cóż kara ta?
                                                                   Stąd smutne pieśni tony,
                                                                     Bo za cóż kara ta?

                                                                   Nim poznasz życia cele,
                                                                   A młodość szumi w krwi,
                                                                  Ten pstrąg nas uczy wiele,
                                                                    Jak chronić młode dni.
                                                                  Kawaler, śpiew i wino,
                                                                   Przepyszny mają smak,
                                                                Lecz ocknij się się dziewczyno,
                                                                   Gdy ci rozsądku brak,
                                                                  Lecz ocknij się dziewczyno,
                                                                    Gdy ci rozsądku brak.

 Przyłączam się do omawianego tematu, ponieważ pod wpływem sonaty Franciszka Schuberta www.youtube.com/watch?v=fJkNOq4eQck&feature=g-all-u  przeżyłem swego czasu dość niezwykły stan "iluminacji".  Nie było to wykonanie prezentowane na YouTube pod podanym linkiem, tylko wykonanie Wilhelma Kempffa z lat 30-tych, przegrane zapewne na współczesny "nośnik" bez czyszczenia szumów starych płyt. Było to kilkanaście lat temu, gdy kończąc moją inżynierską karierę, dojeżdżając i wracając z pracy przejeżdżałem dziennie ponad 100 km. Podaję ten szczególik, aby podkreślić, że wyjątkowe wykonanie może się przebić nawet przez wielkie zmęczenie, bo byłem bardzo zmęczony, gdy wieczorem w domu włączyłem "radiową dwójkę". Ponadto sam szum starej płyty przy tak wyjątkowym wykonaniu nie był przeszkodą, tylko dodatkowym walorem estetycznym. Nasunęła mi się w trakcie słuchania taka refleksja, że tworzenie dzieła sztuki przez Artystę jest podobne do stwarzania świata przez Boga Ojca. Tak bardzo mnie ta refleksja poruszyła, że musiałem sobie coś napisać, no i napisałem to, co jest poniżej.

                                                                                             KREACJA
 
                                                                                Słyszymy starej płyty szum,
                                                                           Słyszymy w szumie Mistrza granie;
                                                                           W mgłach wodospadów zapach ziół,
                                                                           Śpiew ptaków, szelest, łań stąpanie.
 
                                                                                  Gdy On postawił nuty znak,
                                                                                To wtedy wszystko się zaczęło.
                                                                                   Bez Niego by nie było nas -
                                                                            Wsłuchanych w Jego wieczne dzieło.
 
                                                                                    Jak uroczysty to był czas -
                                                                                Pamiętnej w Wiedniu tej jesieni -
                                                                                Gdy wszystko było pierwszy raz;
                                                                                   Początek czasu i przestrzeni.
 
                                                                                Ta czasoprzestrzeń płonie w nas,
                                                                                    Jak święte ognie rozpalone
                                                                               W świątyni - gdy jest święta czas;
                                                                           W skończonym mieszka NIESKOŃCZONE?
 
                                                                                 I wiemy, że jest wszędzie Bóg,
                                                                            W czasoprzestrzennym wiecznym niebie,
                                                                          Lecz w dźwiękach przeszedł przez nasz próg
                                                                                   I w sobie mamy Go dla siebie.

Przepiękne malarstwo - Pani Tereso, a czy jest ono amatorskie, czy też nie, niechaj w przyszłości wypowiedzą się ci krytycy, którzy się jeszcze w ogóle nie narodzili. Najsprawiedliwszym krytykiem sztuki jest rynek sztuki, czyli ogromna rzesza wrażliwych ludzi szukających wyższych doznań, ale rynkowe procesy trwają długo.

18 Maj 2012 roku zmarł Dietrich Fischer-Dieskau, niemiecki baryton, uznawany za najlepszy głos liryczny zeszłego wieku, słynny interpretator romantycznych pieśni. Rychło w internecie ukazało się ogromnie dużo publikacji na jego temat i jego dzieła. Ponieważ wspólnie z Panią Dorotą Sok zdecydowaliśmy się na zaprezentowanie część pieśni Franciszka Schuberta w języku polskim, przy wydatnej pomocy Pana Janusza Kohuta - kompozytora, pianisty i zarazem nagraniowca oraz Pana Gvina Meretith z Wielkiej Brytanoii - pianisty akompaniatora, my również mamy wewnętrzną potrzebę, aby przyłączyć się do głosów żalu po tej wielkiej stracie i zarazem podziwu dla wielkiego dzieła Mistrza. Mamy chyba prawo powiedzieć, że nasze skromne przedsięwzięcie również nawiązuje do Jego idei prezentowania muzyki w sposób pełny, traktujący równoprawnie literaturę, a zawłaszcza poezję z muzyką. Był w tym niezrównany i współpracował z Majwiększymi, na przykład ze Światosławem Richterem.  Na zmieszczonych poniżej dwóch wideoklipach widać Obu we wspólnym radosnym działaniu by obdarowywać ludzi sztuką. Widać, że zwłaszcza Artyści tej miary są jak radosne duchy, które nie patrząc na zastane na ziemskim padole standardy wytyczają nowe. Jeśli w czasie ziemskiego bytowania byli tak radośni, więc na pewno nie sprawiało by im przyjemności spoglądanie z "tamtej strony" na smutne ceremoniały odprawiane na ziemi, ku ich czci, stąd też pozwolę sobie na trochę zabawności, zamiast nadętej poprawności. Zwróćmy uwagę na pierwszy wideoclip z 1967 roku, dotyczący nagrywania pieśni Hugo Wolfa. Obaj Panowie spotykają się przy jakiejś ruderze, która rychło okazuje się studiem nagraniowym z porządnym fortepianem i radośnie "robią muzykę". Nasuwa się refleksja, że obdarowywanie wrażliwego odbiorcy sztuką przez artystę jest swego rodzaju aktem miłosnym, więc nie ważne jest gdzie on się odbywa, tylko jest ważne, czy sprawia odbiorcy przyjemność, że nawiążę do klasyki kabaretowej Jeremiego Przybory: "Ja umiem kochać w pociągu, przeciągu, na drągu". www.youtube.com/watch?v=7pZS3X5tdFY  W nawiązaniu do tego, co już napisałem chcę przypomnieć jeszcze zdarzenie  dotyczące jednego z recitali Światosława Richtera na zamku w Pszczynie, gdzie bywał często i chętnie. Jako mieszkaniec Bielska-Białej położonego niedaleko Pszczyny nawet w lokalnej prasie mogłem co jakiś czas wyczytać różne smaczki dotyczące występów Mistrza. Pewnego razu Światosław Richter mimo wielu starań nie mógł dopasować się do koncertowego fortepianu stojącego w eleganckiej "sali lustrzanej", gdzie zazwyczaj odbywają się koncerty. Ciągle klawiatura fortepianu była za wysoko dla pianisty. Organizatorzy byli coraz bardziej zdenerwowani i spanikowani, i nagle Światosław Richter wypatrzył w tym eleganckim, wymuskanym wnętrzu, gdzieś za jedną z kotar, cały stos pożółkłych ze starości "Monitorów Polskich". Podszedł w to miejsce, wziął cały stos, ułożył na krześle przy fortepianie, zasiadł na tym stosie przy instrumencie i zadowolony dał do zrozumienia skonsternowanym organizatorom, że już wszystko jest w porządku. I rzeczywiście, przez cały występ zasiadał na tym stosie niezwykle ważnych państwowych przepisów i aktów prawnych.
 Na drugim wideoklipie www.youtube.com/watch?v=soyLWxpb5nM   znajdują się wiele filmów przedstawiających wykonania wielu pieśni Franciszka Schuberta w scenerii jakiegoś pięknego pałacu. Pragnę zwrócić uwagę na wykonanie pieśni "Liebeslauschen". W jednym z telewizyjnych programów znana polska aktorka filmowa "wyplotkowała", że według Kazimierza Kutza to, co łasy na damskie wdzięki i pieszczoty Mężczyzna mówi Kobiecie dzieli się na "przed" i na  "po". Większa część tekstu "Liebeslauschen", to są wyznania Rycerza "przed", który wypowiada się z niezwykłym "miłosnym żarem", gdyż "cel uświęca środki", a celem jest jakaś bardzo ponętna panienka, mieszkająca na zamku w izdebce, okno do której uchyliła, by lepiej słyszeć "przeczyste miłosne wyznania Rycerza", a co będzie "po", to wiadomo, gdyż ogromna jest kronika wypadków miłosnych:
                                          Po wieczerzy już zmyte naczynka, we śnie leży spowita dziecinka,
                                            Którą los na pociechę mi dał, za kolejną pomyłkę dwóch ciał.

 To znowu Jeremi Przybora, natomiast Dietrich Fischer-Diskau jako Rycerz, który "przed" zaprasza naiwną i zarazem gorącą Panienkę do swoich "ogrodów przeczystej miłości" jest niesamowicie sugestywny: ten błysk w oku, te filuterne półuśmiechy, no i ten śpiew z doskonale podanym tekstem; no i jak tu się takiemu nie oprzeć!
Mistrzostwo Dietricha Fishera-Diskau ma dla osoby tłumaczącej poetycki tekst zastosowany w pieśni wartość wprost bezcenną. Te tłumaczenie dotyczę często "wypadków miłosnych", więc najważniejsze jest oddanie stanu ducha i emocji lirycznego podmiotu tak, aby na przykład Polka, czy Polak słuchający pieśni odczuwali dokładnie takie same wzruszenia, jak Niemka, czy Niemiec słuchający wersji oryginalnej. Wyrazista mimika i gestykulacja wykonawcy zasadniczo pomaga osobie tłumaczącej w zrozumieniu, co faktycznie Bohaterce, czy Bohaterowi w "duszy gra". Zatem te tłumaczenia nijak się mają do tłumaczeń na przykład protokołów z wypadków drogowych, w których istotna jest tylko obiektywna prawda: numer rejestracyjny pojazdu, jego marka, pojemność, rodzaj paliwa i wiele innych podobnych nudnych rzeczy. Ale to nie wszystko: bardzo staranne, zrozumiałe wyśpiewanie tekstu, zarówno oryginalnego, jak i przetłumaczonego pozwala słuchaczowi zrozumieć i odczuć całe jego piękno bez potrzeby pomocy ze strony "kapłanów sztuki" w postaci krytyków. To jest podobna sytuacja, jaka istniała w czasach, gdy msze święte były odprawiane wyłącznie po łacinie, a o czym jest Słowo Boże wyjaśniali maluczkim kapłani. Jednak lepszy jest przekaz bezpośredni bez pomocy pośredników. Jakie są relacje między Artystą, a Krytykiem najlepiej informuje  satyryczny obrazek Kazimierza Grusa: Arysta z natchnioną twarzą i artystycznie rozwianym włosem unosi się w przestworza na Pegazie, grając równocześnie na lirze, a jakiś mały, łysawy i pękaty człowieczek, trzymając się pegaziego ogona z uwagą ogląda przez wielką lupę odchody Pagaza wypadające spod jego ogona.
Zetknąłem się z poglądem, że Franciszek Schubert nie był znawcą poezji, ale docierała ona do niego, ponieważ był człowiekiem bardzo wrażliwym. Ze był człowiekiem bardzo wrażliwym to wynika z jego życia i twórczości, natomiast co do jego znawstwa poezji, to pozwolę sobie na odmienne zdanie. Takie arcydzieła jak chociażby "Król  olch", czy "Małgorzata przy kołowrotku" dobitnie świadczą, że był znawcą poezji, natomiast nie miał natury typowego krytyka komentatora sztuki, które ćwiczy retoryczne zwroty i odkrywczo brzmiące komunały, aby słuchacze  i czytelnicy byli całkowicie pewni, że tylko On rozumie w pełni piękno takiej czy innej dziedziny sztuki, na przykład muzycznej. Prawdziwy artysta nigdy nie ma w sobie takiej pychy i pewności siebie. Dla niego piękno jest w dużej mierze bardzo złożoną tajemnicą  której nie da się w pełni wyrazić słowami. Część krytyków oczywiście też to rozumie, ale na pewno nie wszyscy. Krytyk komentator tomiku wierszy Bolesława Leśmiana napisał wprost, że mają niezwykłą siłę wyrazu, a czemu, to nie sposób do końca wyjaśnić. Stąd też czyniący piękno sami artyści wypowiadają się o nim bardzo powściągliwie i oszczędnie. Franciszek Schubert przygotowując się do skomponowamia cyklu pieśni "Podróż zimowa" o wierszach Wilhelma Müllera, które w tym cyklu mają być wykorzystane swoim przyjaciołom powiedział jedynie, że "są to wiersze straszliwe". Z kolei Pani Dorota po wybraniu kolejnej pieśni Franciszka Schuberta do nagrania jej w języku polskim uzasadnia ten wybór jedynie słowami: "Wybrałam tę pieśń, bo jest piękna." i nic ponad to. Istota piękna nie jest do pełnego ujęcia w słowach, a próby narzucenia artystom i odbiorcom sztuki jedynie słusznych poglądów w tym temacie działają tylko przeciw sztuce. Jedynym słusznym działaniem jest podawanie sztuki w sposób maksymalnie pełny i staranny przez wolnych w swoich artystycznych wyborach artystów, dla wolnych w swoich artystycznych ocenach i odczuciach widzów i słuchaczy. To właśnie propagował swoim dziełem Dietrich  Fischer-Diskau i ma coraz więcej naśladowców.
 Był też artystą beskompromisowym, prezentując pieśni Franciszka Schuberta w pełnym wymiarze, gdy tymczasem wielu innych wykonawców skracało je w obawie, że zbyt rozległy materiał literacki zawarty w pieśni będzie nudził słuchaczy i zniechęcał do słuchania. Wielu wykonawców nagrało "Das Lied im Grünen" w wersji okrojonej, ale nie Om.   www.youtube.com/watch?v=3dXDyWfBTKI&list=HL1341791856&feature=mh_lolz
 Tę piękną pieśń z tekstem, który stworzył Johann Anton Friedrich Reil, niemiecko-austriacki aktor i pisarz, żyjący w latach 1773 do 1843, można traktować jako credo wrażliwego romantyka, przez całe życie wiernego swoim pasjom, marzeniom, ideałom i kulturowym korzeniom. Pieśń jest długa i tekstu jest dużo, a wyśpiewanie go w sposób zrozumiały i przystępny dla słuchacza jest większą sztuką, o czym mówiła nam Pani Dorota w studio nagraniowym stwierdzając, że gdyby wszystko chciała wyśpiewać tak, jak przy ariach operowych, to chyba by się udusiła. Śpiewanie pieśni, a zwłaszcza pieśni Franciszka Schuberta wymaga ogromnej dyscypliny.
www.youtube.com/watch?v=jBKTFb0QcHM&feature=youtu.be
 Tak się dziwnie złożyło, że w tych dniach, kiedy Pani Dorota w zaciszy swojego domku z ogródkiem ćwiczyła tę pieśń, Dietrich Fischer-Diskau przeniósł się do wieczności, pozostawiając na Ziemi wielu naśladowców.

Pani Tereso!

Niesamowite wrażenie robi ta rycina. Patrząc na nią czuję się, jakbym uczestniczył w seansie spirytystycznym. Wracają jednak do tematu mezaliansów w tamtych czasach, to przypomniała mi się anegdota, którą dawno temu usłyszałem w radiowej dwójce i dotyczy ona jakiegoś znanego wiedeńskiego  krytyka literackiego z pierwszej połowy 19-tego wieku. Gdy zmarła mu Żona, ożenił się ze swoją gosposią. Jego intelektualni przyjaciele byli tym bardzo poruszeni i zgorszenie, a on tłumaczył się przed nimi mniej więcej w ten sposób:
- Ale żebyście wiedzieli, jaki Ona potrafi upiec strudel ze śliwkami!!!

Nasuwa się jeszcze refleksja, że u niejednej pani taki niezaradny życiowo i nieśmiały Franciszek Schubert wzbudzał uczucia macierzyńskie, zgodnie z zasadą: "Skoro nie mogę być jego kochanką, to przynajmniej będę mu matkowała". Bardzo możliwe, że również z tej przyczyny znajdowały się pieniądze na imprezy muzyczne, które nazywamy obecnie "schubertiadami". Natomiast mimo całej nieśmiałości chyba Kompozytor w pełni uczestniczył w plotkarsko - towarzyskim życiu Wiednia, gdzie zapewne też wiele się mówiło o kolejnych miłostkach Goethego. Tak sądzę, skoro skomponował pieśń do wiersza poety "Kochanek we wszelkich postaciach", w którym Goethe żartuje z samego siebie pokazując, że starzejący mężczyzna chce być wykorzystywany przez znacznie młodszą od niego partnerkę: chce być łowiony jak rybka, chce dla niej harować jak koń, chce być wydawany jak złoto dla zaspokojenia jej przyjemności, chociaż zdaje sobie sprawę, że nic już nie cofnie jego pogłębiającej się starości i zarazem jakby jego drugie ja stało obok i krytycznie patrzyło na te żałosne próby odmłodzenia się. Jakżeż to współczesne. Z tej też przyczyny zamieszczam poniżej polski tekst tej pieśni i link do jej wykonania w języku niemieckim, aby co poniektórzy zaawansowani w latach panowie mogli ją sobie pośpiewać - na przykład przy goleniu - i z dystansem spojrzeć na swój plan wejścia w związek małżeński z panienką w wieku ich wnuczki.

                                                     www.youtube.com/watch?v=grDaNru6Ga8

                                                                                         Johann Wolfgang von Goethe
                                                                                          tłumaczenie: Piotr Kulawik

                                                        Kochanek we wszelkich postaciach

                                                           Ach! rybką być, co w dal
                                                           Wśród rześkich mknie fal;
                                                             Lecz jeśli wędkujesz,
                                                             To tego nie czujesz.
                                                           Ach! rybką być, co w dal
                                                           Wśród rześkich mknie fal!
                                                           Ach! rybką być, co w dal
                                                           Wśród rześkich mknie fal!

                                                            Ach! gdyby koniem być,
                                                              To warto by żyć.
                                                            Gdy wozem się czujesz,
                                                            Jak koń nie  pracujesz.
                                                             Ach! gdyby koniem być,
                                                               To warto by żyć.
                                                             Ach! gdyby koniem być,
                                                               To warto by żyć.

                                                             Być złotem ja tak chcę,
                                                               Więc wydawaj mnie;
                                                             Lecz gdy nic nie kupisz,
                                                             To wnet mnie porzucisz.
                                                             Być złotem ja tak chcę,
                                                               Więc wydawaj mnie;
                                                             Być złotem ja tak chcę,
                                                               Więc wydawaj mnie.

                                                             Przez starość Miłość ma
                                                             Chłód zmarszczek mych zna;
                                                             Więc chociaż mi przeczy,
                                                              To mnie nie pocieszy.
                                                              Przez starość Miłość ma
                                                             Chłód zmarszczek mych zna.
                                                              Przez starość Miłość ma
                                                             Chłód zmarszczek mych zna.

                                                             Kim jestem,  dobrze znam
                                                                 I czynić co mam!
                                                              Choć więcej się zdaje,
                                                               To mniej się dostaje.
                                                             Kim jestem,  dobrze znam,
                                                                I czynić  co mam!
                                                             Kim jestem,  dobrze znam,
                                                                I czynić  co mam!